ایران شرقی/

* کارگروه آسیای مرکزی موسسه مطالعات ایران شرقی
 
در سال 2019 چه اتفاقاتی در کشورهای آسیای مرکزی افتاد؟
سال 2019 برای کشورهای آسیای مرکزی با اقدامات همگرایانه مهم و رویدادهای سیاسی داخلی در هر یک از کشورها همراه بود.
از دیدگاه کارشناسان قزاقی، آغاز فرآیند انتقال قدرت در قزاقستان؛ رویداد اصلی سال 2019 در قزاقستان بود. بیانیه «نورسلطان نظربایف» به تاریخ 19 مارس سال 2019 پیرامون استعفا از پست ریاست جمهوری و برگزاری انتخابات قبل از موعد ریاست جمهوری که در نتیجه آن، «قاسم جومارات توکایف» به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد، مهم‌ترین رویدادهای کشور در سال گذشته بود.
در پرتوی این رویدادها، بازسازی قابل توجه حوزه سیاسی صورت گرفت. تحلیل‌گران به ادامه روند تغییر نسل‌ها، تشدید فعالیت جوانان و رشد فعالیت مدنی مردم اشاره می‌کنند.
در سیاست خارجه قزاقستان، دولت جدید ماهیت استراتژیک روابط قزاقستان را با روسیه و چین و همچنین مشارکت کشور را در فرآیندهای همگرایانه اوراسیا و "کمربند و جاده" تایید کرد.
سال 2019 در قرقیزستان با تقویت شدید قدرت ریاست جمهوری همراه بود. در سال گذشته هیچ پیشرفت اقتصادی و استراتژیک بزرگی صورت نگرفت.
یکی از رویدادهای سیاسی اصلی سال گذشته در قرقیزستان دستگیری «الماس بیک آتامبایف»، رئیس جمهور سابق بود. از دیدگاه کارشناسان، استفاده سیاسی از سازمان‌های امنیتی و قضایی در این کشور افزایش یافته است. همچنین در سال 2019 به لطف اقدامات روزنامه‌نگاران قرقیزی، موضوع مبارزه با فساد وارد سطح جدیدی شد. با این حال، کل سال گذشته با تحقیقات بی‌پایان و بدون نتیجه مسائل مربوط به «رحیم بیک ماترحیم‌اف»، معاون سابق رئیس سرویس گمرکی از سوی ساختارهای مربوطه سپری شد.
به گفته تحلیل‌گران تاجیکی، در سال گذشته در تاجیکستان تنش اجتماعی در جامعه بویژه در میان اقشار آسیب پذیر تشدید شد. این پدیده با اقدامات دولت که تصمیمات مهم را برای کشور بدون تحلیل لازم و همچنین بدون توجه به عواقب اجتماعی احتمالی اتخاذ می‌کرد ( به عنوان مثال، مسائل مرتبط با اینترنت، وجوه ارسالی مهاجران کاری، سیم کارت‌ها و پاسپورت‌های داخلی جدید) تحریک شد.
راه‌اندازی دومین واحد نیروگاه برق آبی راغون در ماه سپتامبر سال 2019 رویداد اصلی در تاجیکستان بود. تاجیکستان به طور پیوسته در حال تلاش برای اتمام ساخت این نیروگاه است که ممکن است در آینده نزدیک این کشور را به تولید کننده اصلی برق ارزان و سازگار با محیط زیست در منطقه تبدیل کند.
تشدید فعالیت گروه‌های مخفی افراط‌گرایان مذهبی، روند مهم دیگر در این کشور است. در تاجیکستان چندین حمله تروریستی و شورش در زندان‌ها با مسئولیت داعش صورت گرفت. به عنوان مثال، در اواخر سال، گروهی از افراد مسلح به پاسگاه عشق‌آباد مستقر در مرز تاجیکستان-ازبکستان حمله کردند.
در سال 2019 درگیری‌های مرزی در شمال این کشور با مشارکت ساکنان و سرویس‌های مرزی تاجیکستان و قرقیزستان تشدید شد. در نتیجه این درگیری‌ها شهروندان هر دو کشور مجروح شدند. علی‌رغم وجود اراده سیاسی پیرامون تعیین حدود مرزهای دولتی، این مسئله هنوز هم نگران کننده است.
در سال 2019 روابط تاجیکستان با تهران تا حدی گرم شد. همچنین افزایش وابستگی اقتصادی تاجیکستان به چین، افزایش بدهی، واگذاری برخی از معادن برای استخراج به شرکت‌های چینی و برگزاری تمرین‌های نظامی مشترک با چین در قلمروی این کشور، رویدادهای مهم سال 2019 بود.
در سال 2019 در ترکمنستان، انجمن اقتصادی خزر و نشست سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع برگزار شد. سال گذشته، ترکمنستان با مشکلات اقتصادی بزرگی همراه بود و از لحاظ تامین غذا و ظرفیت اقتصادی سال بسیار بدی بود. در سال 2019 فهرست محصولات غذایی کمیاب افزایش یافت.
روند مهاجرت در این کشور روبه افزایش است. اخیرا، مهاجرت گروهی به روسیه و قبرس شمالی صورت گرفته است. در ترکیه، به دلیل هجوم زیاد مهاجران از آسیای مرکزی، دریافت اجازه اقامت دشوار شده است.
کارشناسان ازبکی نیز به برخی از رویدادهای سیاسی مهم کشور در سال 2019 به صورت زیر اشاره کردند.
در سال گذشته، انتخابات مجلس عالی و مجالس محلی در ازبکستان برگزار شد. این انتخابات اولین انتخابات پارلمانی در ازبکستان بود که تعداد زیادی ناظر از دفتر نهادهای دمکرات و حقوق بشر/سازمان امنیت و همکاری اروپا در آنها حضور داشتند.
در ماه نوامبر سال 2019 دومین نشست مشورتی در تاشکند برگزار شد که سران تمام کشورهای آسیای مرکزی در آن شرکت کردند. این نشست چندین بار به تعویق افتاد، اما در نهایت برگزار شد.  همچنین، در سال 2019 قانون مالیاتی در این کشور به تصویب رسید. این سیاست مالی؛ اقتصاد را در اولویت قرار می‌دهد. ازبکستان همچنین یک برنامه بزرگ را برای خصوصی سازی دارایی‌های دولتی در نظر گرفته است.
 در ادامه این گزارش، توجه خود را بر چهار مسأله مهم اصلی که در این منطقه انعکاس یافته است، معطوف می‌نمائیم:
_ سال 2019؛ دوره ناکامی روابط آسیای مرکزی و چین؟
همانطور که در سال 2019 مشهود بود، به نظر می­رسد که دیدگاه آسیای مرکزی نسبت به چین درحال تغییر است.
طی 20 سال گذشته، بسیاری از مردم در آسیای مرکزی چین را  با شغل و پول برابر دانسته‌اند. چین، اولین قرارداد بزرگ خود را با قزاقستان در سال 1997 برای احداث خط لوله انتقال نفت از غرب قزاقستان به چین به امضا رساند. بسیاری از قراردادهای دیگر متعاقب این قرارداد- نه فقط بین چین و قزاقستان- بلکه همچنین با چهار کشور دیگر آسیای مرکزی- منعقد شد.
هنگامی که بحران اقتصادی جهانی در سال 2008 رخ داد، همچنان جریان پول و اشتیاق سرمایه­‌گذاری، بویژه در مورد منابع انرژی فراوان منطقه وجود داشت که می­‌توانست باعث ادامه گسترش اقتصادی بی حد و حصر چین شود.
"جیمز نیکسی" از "چتم هاوس" در سال 2010 بیان داشت که چین، آسیای مرکزی را به عنوان "یک معدن برای استخراج هیدروکربن­ها" می­داند. در ژانویه 2011، ژنرال چینی "لیو یاژو" این اظهارنظر را که به طور گسترده از او نقل می­شد، تکرار کرد که "آسیای مرکزی راحت­‌ترین و خوشایندترین چیزی است که از آسمان به چین مدرن اعطا شده است".
دستیابی به این امر برای چین، مستلزم سرمایه­‌گذاری چشمگیر آنها در آسیای مرکزی بوده، که بخش عمده‌ای از آن وام­هایی است که برخی از این کشورها در مورد بازپرداخت آن تحت فشار قرار گرفته اند.     
علاوه براین، موضوع کارگران چینی در آسیای مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار است. مردم آسیای مرکزی تجربه تاریخی طولانی مدتی با چینی­‌ها دارند، اما در بیشتر قرن بیستم- یعنی زمانی که آسیای مرکزی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود- به دلیل مرز مستحکم، تماس و ارتباطی بین آنها برقرار نبود. بنابراین در حال حاضر، حضور هزاران کارگر چینی مشغول به کار در سراسر آسیای مرکزی از دیدگاه بسیاری، مثل یک تهاجم به نظر می­رسد.
حضور تعداد زیادی از مردم یا کارگران چینی­ در آسیای مرکزی، همراه با خاطرات قبلی در قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان- که در آن چین مجدد برسر مرزهای پس از اتحادجماهیر شوروی مذاکره کرد و تمام سه کشور آسیای مرکزی زمین­هایی را به چین واگذار کردند- این گمانه­‌زنی­ها را مطرح می­کند که پکن ممکن است به دنبال گسترش بیشتر مرزهای چین باشد.  
اعتراضات در قزاقستان در آوریل و می 2016 در مورد خصوصی­‌سازی برنامه­‌ریزی شده­ زمین­‌ها، مبتنی بر این شایعات بود که چین زمین­های قزاقستان را خریداری می­کند. درگیری بین کارگران ساختمانی در قزاقستان در ماه اکتبر، بزرگترین درگیری بین افراد محلی و کارگران چینی در آسیای مرکزی طی سال 2019 نبود.
در اوایل ماه اوت، گروهی متشکل از چند صد نفر از ساکنین استان «نارین»، شمال قرقیزستان به کارگران چینی از «شرکت معدن ژونگ جی» حمله کردند که حداقل 47 کارگر چینی در این درگیری مجروح شدند.
بدهی آسیای مرکزی به چین مشکلی است که مردم به طورفزاینده از آن آگاه هستند، بویژه در قرقیزستان و تاجیکستان. تقریبا نیمی از بدهی­های خارجی قرقیزستان و بیش از 35 درصد بدهی تاجیکستان، مربوط به چین است. درمورد قرقیزستان، این مسأله به دلیل عدم موفقیت در تعمیر و به روز کردن نیروگاه حرارتی که پایتخت، بیشکک را تأمین نیرو می­کند، توجه مضاعفی را به خود جلب کرده است.
چین حدود 386 میلیون دلار به این کار اختصاص داد، اما در ژانویه 2018، این نیروگاه تنها چند ماه پس از آغاز به کار، متوقف شد. تحقیقات بعدی مشخص کرد که تقریبا 100 میلیون دلار پول سرمایه­‌گذاری شده، برداشته شده و قرقیزستان ممکن است در نهایت مجبور شود حدود 493 میلیون دلار را در ازای بدهی خود، به چین پرداخت کند.
درمورد تاجیکستان، براساس گزارش ماه نوامبر، 331 میلیون دلار وام «اگزیم‌بانک» چین برای ساخت نیروگاه حرارتی در دوشنبه، با اعطای حقوق شرکت­های چینی در دو معدن طلا که برخی تخمین می­زنند حاوی 64 تن طلا است، بازپرداخت می­شود.
احساسات ضدچینی در آسیای مرکزی با وجود سیاست­‌های پکن نسبت به مسلمانان در «منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ» در غرب چین (XUAR) شدت گرفته است- اما در قزاقستان و قرقیزستان بویژه قابل توجه بوده است.
 نگهداری و حبس حدود یک میلیون مسلمان در منطقه خودمختار سین­کیانگ، دولت­های قزاقستان و قرقیزستان را در وضعیت دشواری قرارداده است. زمانی که چینی­ها شروع به بازداشت و زندانی کردن اقوام اویغور- یک گروه مسلمان ترک خویشاوند با مردم قزاق و قرقیز-  کردند، دولت­های قزاقستان و قرقیزستان از اظهارنظر در این مورد خودداری کردند. همچنین وقتی اقوام قزاق و قرقیزی که از سین­‌کیانگ به قزاقستان و قرقیزستان مهاجرت کرده و شهروند آن شدند، هنگام سفر به سین­‌کیانگ بازداشت شده و در اردوگاه­‌هایی تحت نام "اردوگاه­‌های بازآموزی" نگه داشته شدند، که داستان­هایی از اقدامات خشونت‌آمیز چینی­ها نسبت به آن­ها انتشار یافته است ، این سکوت دولتها ادامه یافت .  
باوجود نارضایتی فزاینده نسبت به چین در قرقیزستان، رئیس جمهور "سورونبای جین‌بیک‌اف"، چندین بار درطول سال 2019 هشدار داد که به کسی در کشور اجازه نمی­دهد تا روابط با چین را بر سر این مسأله خراب کند.
در قزاقستان، هنگامی که رئیس جمهور "نورسلطان نظربایف" پس از گذشت بیش از 27 سال به عنوان تنها رئیس جمهور این کشور، در مارس 2019 از سمت خود کنار رفت، مخالفت­ها به سرعت در برابر جانشین منتخب وی، "قاسم جومارت توکایف"، مطرح شد. گروه­های جوان و سازمان­های مخالف از این انتقال قدرت انتقاد کرده و در ماه­های بعد، فهرست شکایات آن­ها شامل کاهش روابط با چین و توقف تسلیم در برابر پکن نسبت به مسأله سین­‌کیانگ می­شد.
تعداد اقوام قزاقی که از سین­‌کیانگ به قزاقستان فرار می­کنند، هنوز اندک اما روبه افزایش است، و داستان­های ناخوشایند زیادی از آن­ها یا خویشاوندانشان درباره تجربیات خود در اردوگاه­‌های بازآموزی نقل شده است.
پکن، خواستار استرداد این افراد شده و این معضلی است که کشورهای آسیای مرکزی به خصوص قزاقستان، با آن دست و پنجه نرم می­کنند. دولت قزاقستان خصومت روزافزون مردم خود را نسبت به چین احساس می‌کنند اما این امر در سرتاسر آسیای مرکزی درحال گسترش است زیرا بسیاری می­بینند که مقامات دولت آن­ها از پول چینی­ها ثروتمند شده‌اند در حالی که مردم مجبور به بازپرداخت میلیاردها دلاری می­شوند که ده­ها سال به کشور (چین) بدهکار هستند که ظاهرا سعی در از بین بردن فرهنگ مسلمانان خود دارد.
_ تهدید چندین ساله­‌ی تروریسم در آسیای مرکزی
تهدید تروریسم از زمان استقلال کشورهای آسیای مرکزی در اوایل دهه 1999، بر این منطقه سایه­ افکنده است. مرز آسیای مرکزی با افغانستان بیش از 2000 کیلومتر طول دارد و تا زمانی که افغانستان درگیر جنگ است، نگرانی در داخل آسیای مرکزی- و هشدار از خارج این منطقه- درباره­ تهدید تروریسم وجود دارد.
به غیر از یک مورد گزارش دولت تاجیکستان در 6 نوامبر 2019 از حمله به پاسگاه مرزی نزدیک افغانستان؛ هیچ حمله تروریستی در آسیای مرکزی در سال 2019 صورت نگرفته است. مقامات تاجیکستان می­گویند که شبه­ نظامیانی از گروه تروریستی دولت افراطی اسلامی (داعش) از استان قندوز افغانستان برای انجام اقدامات تروریستی به تاجیکستان وارد شده اند.
 داعش بعدها مسئولیت این حمله را برعهده گرفت که در آن حداقل یک مرزبان و پلیس تاجیکی و نیز 15 نفر از 20 نفر مهاجم، کشته شدند. (هرچند در گزارش­های بعدی بیان شد که حداقل 5 نفر از گارد مرزی کشته شده اند). اطلاعاتی که متعاقب این حادثه انتشار یافت، مثل این واقعیت که زنان و کودکان در این حمله شرکت داشتند، ارتباط داعش با این حمله را زیر سوال برد.
با این وجود، برای بسیاری از احزابی که شبه نظامیان افراطی را در پسِ هر جنبش عملی در سمت مرز افغانستان می‌بینند، تفسیر دولت تاجیکستان از وقایع، فقط آنچه را که آن­ها درباره آن هشدارداده بودند، اثبات کرد. و در مورد روسیه و چین، این به معنای پیشنهاد یا وادار کردن آن­ها به کمک به آسیای مرکزی در حد امکان بود.
چین، در فوریه 2019 در رأس اخبار امنیتی در آسیای مرکزی قرار داشت و در آن اخبار بیان می­شد که پکن یک مرکز نظامی را، در کوهستان­‌های دورافتاده تاجیکستان شرقی، و نه چندان دور از مرزهای چین و افغانستان، تأسیس کرده­ است. از آغاز این دهه، گزارش­هایی در مورد فعالیت پرسنل چینی از سازمان مبارزه با مواد مخدر و دیگر سازمان­های دولتی که با مرزبانان تاجیکستان همکاری می­کنند- گاهی اوقات شامل تهاجم ناگهانی به قلمرو افغانستان می­شود- وجود داشته است اما در گزارش «واشنگتن پست» اولین بار تأیید شد که چین در تاجیکستان پایگاه دارد، که بنابر این گزارش، این پایگاه سه یا چهار سال است که عملیاتی شده است.
نه دولت چین و نه دولت تاجیکستان وجود این پایگاه را تأیید نکردند. اما گزارشی از وجود آن در تاجیکستان، پس از مشاهده سربازان نیروهای پلیس چین در «کریدور واخان» افغانستان، درست در جنوب این پایگاه در تاجیکستان، مطرح شد.
 چین از این موضوع نگران است که اویغورهایی که برای پیوستن به گروه­های افراطی به مناطق درگیری خاورمیانه گریخته‌­اند، ممکن است تلاش کنند تا از طریق گذرگاه­‌های کوهستانی دورافتاده که بین افغانستان، تاجیکستان و چین مشترک است، به منطقه خودمختار سین­‌کیانگ بازگردند.
این نگرانی موجب شد که چین یک گروه امنیتی جدید را با افغانستان، پاکستان و تاجیکستان در سال 2016 تشکیل بدهد و پکن مشتاق کمک به همه کشورهای آسیای مرکزی با اقدامات ضدتروریسم بوده است، و این منطقه را به عنوان خاکریزی در مقابل تروریسم که به مرزهای خود می­رسد، می­داند.
روسیه نیز آسیای مرکزی را با شرایط مشابه می­بیند. مقامات نظامی و دولت روسیه به طور مداوم درکل سال   2019 به کشورهای آسیای مرکزی، خطراتی را که ازجانب شبه نظامیان افغانستان با آن مواجه هستند، یادآوری کرده­‌اند.
 سفیر روسیه در افغانستان "الکساندر مانتیسکی" در فوریه 2019 بیان داشت که "داعش در تلاش است تا شمار شبه نظامیان خود را که در شمال کشور فعالیت دارند، افزایش بدهد از جمله در مرزهای ترکمنستان و تاجیکستان، تا از شمال به عنوان زمینه­‌ای برای گذر به کشورهای آسیای مرکزی استفاده کند". وی افزود که 3500 تا 10000 جنگجوی داعش از کشورهای مختلف؛ در افغانستان بوده‌اند. در دسامبر 2019، وزیر شورای امنیت روسیه "نیکولای پاتروشف" گفت که داعش درحال آمادگی برای استفاده از شمال افغانستان به عنوان یک منطقه گذر برای عملیات­‌های خود در تاجیکستان و ترکمنستان بود.
دست کم ده‌ها هشدار مشابه از سوی مقامات روسیه بین اظهارات مانتیسکی و پاتروشف در طول سال 2019، و نیز بسیاری از وعده­‌های پشتیبانی برای تقویت بیشتر مرز تاجیکستان با افغانستان از طرف مقامات روسیه به ویژه مقامات سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه (CSTO)، مطرح شد. علاوه بر این، این واقعیت وجود دارد که لشگر 201 روسیه به استقرار خود در تاجیکستان ادامه داده است.
همچنین، قزاقستان به عنوان دیگر عضو CSTO که میزبان پایگاه نظامی روسیه است، هشدارها و تعهدات پشتیبانی مشابهی را در طول سال 2019 دریافت کرده است.
باتوجه به اینکه ایالات متحده و دیگر نیروهای خارجی در افغانستان در حال حاضر به دنبال راهی برای پایان دادن به حضور نظامی خود در آنجا هستند، کشورهای آسیای مرکزی به احتمال زیاد همچنان در پی نزدیک­تر شدن به روسیه و چین می‌باشند تا امنیت خود را در برابر این تهدید واقعی –یا قابل تصور- تروریسم افراطی ناشی از افغانستان تضمین کنند. 
_ هجوم فناوری تشخیص چهره در منطقه
در اکتبر 2019، به ساکنین پایتخت قزاقستان، «نورسلطان»، فرصتی داده شد تا با استفاده از یک فناوری جدید پرداخت­های خود را برای اتوبوس­های عمومی انجام بدهند، که باعث عصبانیت بسیاری شد. به مسافرینی که در اتوبوس­های شبانه­‌روزی سوار می­شوند این فرصت داده شد تا در شرکتی به نام FacePay ثبت­‌نام کرده و از سیستم تشخیص چهره برای پرداخت هزینه خود به جای استفاده از پول نقد یا کارت­های مخصوص پرداخت هزینه حمل و نقل عمومی، استفاده کنند. FacePay درمورد مزایای ثبت­‌نام در سیستم خود- عدم نیاز به پول نقد و راهی آسان برای پرداخت- را تبلیغ کرده است اما برخی آن را به عنوان اولین گام دولت در جهت نظارت بر حرکات و فعالیت­های شهروندان دانستند.
دوربین­های تشخیص چهره در سراسر جهان بحث برانگیز است، بیشتر به دلیل آنکه چین، چنین سیستم­هایی را برای کنترل و نظارت بر فعالیت­های مردم خود بویژه در سین کیانگ ارائه و توسعه داده است. سیستم مورد استفاده در «نورسلطان» محصول شرکت چینی HikVision است، که دولت ایالات متحده آن را به دلیل نقش در سرکوب مسلمانان در سین کیانگ در فهرست سیاه قرارداده است.
قزاقستان درحال توسعه فناوری تشخیص چهره خود است. سیستم نظارت تصویری Sergek از سال 2018 در «نورسلطان» با هدف اعلام شده برای نظارت بر ترافیک جاده­ای، به بهره‌­برداری رسیده است. اما طبق گزارش­ها، Sergek از تجهیزاتی استفاده می­کند از Dahua Technology، یعنی دیگر شرکت چینی که دولت ایالات متحده در فهرست سیاه قرار داده است. با این وجود، سیستم­های نظارت تصویری و تشخیص چهره فقط در قزاقستان باعث نگرانی نیست.
در گزارشی از Foreign Policy در ماه نوامبر اشاره شد که "قرقیزستان یک مرکز فرماندهی جدید پلیس را در پایتخت خود، «بیشکک» بازگشایی کرده است و دوربین­های جدید تشخیص چهره خود را در آن به کار می‌گیرد". در این گزارش بیان شد که "این فناوری توسط شرکت ملی صادرات و واردات الکترونیک چین به طور رایگان عرضه شده است، این شرکت درحال حاضر توسط ایالات متحده تحریم شده است".
گزارش­ها حاکی از آن است که پروژه­‌های به اصطلاح شهرهای هوشمند چین در تاجیکستان و ازبکستان نیز مجهز به سیستم­های نظارت تصویری و تشخیص چهره به عنوان یک برنامه اصلی هستند. گرچه ترکمنستان در این گزارش­ها بیان نمی‌شود، این حدس وجود دارد که دولت عشق آباد- که مدتها درگیر امنیت داخلی خود بوده است- برای دستیابی به این فناوری با چین ارتباط برقرارکرده باشد، همانطور که درمورد تجهیزات نظامی و تسلیحات با این کشور ارتباط دارد.
 در گزارشی از ماه سپتامبر در PONARS Eurasia به این معضل اشاره شد که "این سیستم­ها بخشی از مفاهیم "شهر هوشمند" و "شهر ایمن" هستند که به عنوان پاسخ به شهری سازی سریع، با اتکا بر فناوری­های دیجیتالی برای بهبود زندگی شهری، در سراسر جهان محبوبیت کسب کرده است، اما این ابزارها ساختاری را برای گسترش احتمالی کنترل اقتدارگرایانه بر مردم و مکان­های عمومی نیز فراهم می­سازند".
_ ممانعت دولت­ها از جریان اطلاعات با کنترل اینترنت
 کنترل اینترنت در سال 2019 یک موضوع اصلی برای دولت­های آسیای مرکزی بوده است.
روش دولت ترکمنستان در مسدود کردن جریان اطلاعات برای مقابله با اطلاعاتی که به طور بالقوه آسیب وارد می­کنند، کم و بیش در بقیه کشورهای آسیای مرکزی نیز دیده می‌شود. تاجیکستان در این رابطه، چندان عقب­‌تر از ترکمنستان نیست.
اما در سال 2019، سیاست­های قزاقستان و ازبکستان به دلایل مختلف، مورد توجه ویژه قرارداشت. همانطور که پیشتر اشاره شد، تغییر رسمی رؤسای جمهور در قزاقستان باعث الهام‌­بخشی به برخی از مردم برای تغییر شد. این تغییرات باعث شد تا رهبر حزب «انتخاب دموکراتیک قزاقستان» (DVK)، بانکدار سابق فراری "مختار ابلیازوف"، مجددا به شبکه­‌های اجتماعی پیوست تا خواستار اعتراض در برابر دولت شود. DVK تنها گروهی نبود که سعی داشت از شبکه­‌های اجتماعی برای ساماندهی تظاهرات‌ها استفاده کند.
مقامات قزاقستان در مواجهه با این چالش برای برنامه جانشین، درگیر بودند، و اغلب، رهبران تظاهرات برنامه‌ریزی شده پیش از موعد بازداشت می­شدند، برخی از وب­سایت­‌ها مسدود شده و کاهش سرعت اینترنت قبل و در حین تظاهرات به شدت وجود داشت.
راهپیمایی و تظاهرات برای تعطیلات 9 می (پایان جنگ جهانی دوم) برنامه ریزی شده بود، اما در آن روز وب­سایت­‌های سرویس RFE/RL قزاقستان و وب­سایت­های محلی Vlast.kz، Holanews.kz، Informburo.kz، Exclusive.kz، Time.kz و دیگر وب­سایت­ها مسدود شدند.
وب­سایت آزادی اینترنت NetBlocks.org گزارش کرد که فیس­بوک، اینستاگرام، یوتیوب، تلگرام و چندین سایت مستقل نیز درسراسر قزاقستان در آن روز قطع بود. این در حالی بود که وزیر اطلاعات قزاقستان "داورن ابائف"، تکذیب کرد که وزارتخانه­ او با مشکل اینترنت ارتباطی داشته است.
اما NetBlocks.org، انسداد خدمات پخش آنلاین و نیز قطع کامل دسترسی به اینترنت توسط بیشتر کاربران را در روز 9 ژوئن، یعنی روز انتخابات ریاست جمهوری قزاقستان، گزارش کرد و اعلام کرد که "این قطعی­ها درحین بازداشت روزنامه‌­نگاران و فعالان سیاسی در تظاهرات «نورسلطان»، «آلماتی» و «شیمکنت» رخ داده است".
این اوضاع پس از آن، و همیشه در حین تظاهرات‌های برنامه­‌ریزی شده، چندین بار تکرار شد.
از زمانی که "شوکت میرضیایف" در اواخر سال 2016 به عنوان رئیس جمهور ازبکستان انتخاب شد، دولت درحال تقویت تغییرات در کشور است که به گفته مقامات ازبکستان، این کشور را به مکانی جالب توجه برای سرمایه­‌گذاری و گردشگری تبدیل می­کند.
در ماه می، اندکی پس از آنکه قزاقستان وب­سایت­ها را در تعطیلات 9 می مسدود کرد، ازبکستان اعلام کرد که درحال بازکردن ده­ها مورد از وب­سایت­هایی بود که گزارشگران بدون مرز آن­ها را "وب­سایت­های خبری که مدتهای طولانی سانسور شده‌اند"، نامیده‌­اند.          
 
رویدادها و روندهای آتی در کشورهای منطقه در سال 2020
در سال 2020، یک سرشماری ملی در قزاقستان برگزار خواهد شد که برای اوایل سال برنامه‌ریزی شده است. سرشماری قبلی در سال 2009 صورت گرفت. نتایج این سرشماری به دریافت تصویر کامل‌تر و دقیق‌تر از فرآیندهای دمکراتیک و اجتماعی-فرهنگی در این کشور برای طراحی سیاست‌های دولتی کمک خواهد کرد که بسیار به واقعیت‌های مدرن نزدیک خواهد بود.
به گفته کارشناس قزاقی، دوران دشوار و غم انگیزی از لحاظ اقتصادی در انتظار قزاقستان خواهد بود. در پس‌زمینه نابرابری‌های اجتماعی روزافزون؛ فعالیت‌های مدنی در حوزه اجتماعی و جریان‌های مهاجرتی از کشور تشدید خواهد شد.
تشدید توجه جامعه به آگاهی از هویت ملی خود یک روند مثبت خواهد داشت. در میان رویدادهای مهم سیاسی در قزاقستان، می‌توان به کنگره آینده حزب نورآتان و نبردهای عمومی مرتبط با انتخابات پارلمانی در این کشور اشاره کرد. به اعتقاد کارشناسان قرقیزی سال 2020 در این کشور با انتخابات پارلمانی آغاز خواهد شد. پارلمان فعلی محصول توافق‌های پشت پرده نخبگان منطقه‌ای است و از آن زمان، اعتبار گروه‌های مختلف نفوذ در این کشور تغییر کرده است.
همچنین زیر پرچم انتخابات، باید در انتظار تبلور موضع رئیس‌جمهور در مورد مسئله رحیم‌بیک ماترحیم‌اف و مسئله حمایت آن یا همکاری با یک حزب خاص بود.
در سال 2020 باید در بیشکک، سومین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی برگزار شود. این نشست توجهات خاص را به منطقه برانگیخته است. کارشناسان انتظار دارند که نشست رهبران این بار از جنبه عملی‌تری برخوردار باشد.
از دیدگاه کارشناسان تاجیکی، در سال 2020 زندگی اجتماعی-سیاسی تاجیکستان پرمعنی خواهد بود. باید در سال 2020 انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در این کشور برگزار شود. بدین ترتیب، یکم مارس انتخابات پارلمانی برگزار خواهد شد. در حال حاضر، فعالیت احزاب سیاسی که اکثر آنها کنگره‌های انتخاباتی خود را برگزار و برنامه انتخاباتی را آماده کرده‌اند؛ افزایش یافته است. در ماه نوامبر، باید براساس سنت؛ انتخابات ریاست جمهوری برگزار شود.
همچنین قرار است در ماه اکتبر سال 2020 یک سرشماری از جمعیت و بنیاد مسکن برگزار شود. سرشماری قبلی در سال 2010 برگزار شد. قرار است به هنگام این سرشماری، از فناوری‌های مدرن استفاده شود.
امسال برای تاجیکستان با ریاست در سازمان‌های منطقه‌ای همراه خواهد بود. از 1 ژانویه سال 2020، تاجیکستان ریاست سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان همکاری شانگهای، سازمان پیمان امنیت جمعی، بنیاد بین‌المللی نجات آرال و همچنین فرآیند استانبول پیرامون مسئله افغانستان را به عهده خواهد گرفت. در سال 2020 نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و سازمان پیمان امنیت جمعی در این کشور برگزار خواهد شد. انتظار می‌رود که در چارچوب چهارمین طرح جهانی آب تاجیکستان تحت عنوان "آب برای توسعه پایدار" سال‌های 2028-2018، یک کنفرانس بین‌المللی سطح بالا در دوشنبه برگزار شود.
تاجیکستان در سال 2020 یک بار دیگر با انتخاب بین ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ایجاد توازن در سیاست خارجه خود با یک روش دیگر و یا ادامه گرایش خود به سمت چین مواجه خواهد شد. بعید است که تصمیمات اتخاذ شده ماهیت نهایی داشته باشد، اما دولت تاجیکستان مجبور است برخی اقدامات را در یک جهت خاص انجام دهد.
در ترکمنستان مسئله آزاد کردن نرخ ارز به طور جدی در حال بحث و بررسی است. از دیدگاه کارشناسان ترکمنی، تقریبا هیچ ذخیره ارزی در کشور باقی نمانده است.
مقام‌های دولتی ترکمنستان در سطح سیاسی به طور فعال به دنبال راهی برای تعامل و همکاری با بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هستند. با افزایش شدت بحران، مقا‌م‌های دولتی بیشتر، نظر کارشناسان اقتصادی و مالی را مورد توجه قرار می‌دهند.
ممکن است در سال 2020 شورای بزرگان ترکمنستان به مجلس علیا تبدیل شود و اختیارات مجلس سنا را داشته باشد.
در سال 2020 گفتگو پیرامون ورود ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همچنین مذاکرات پیرامون ورود به سازمان تجارت جهانی افزایش خواهد یافت. سال 2020 ممکن است برای ازبکستان به یک سال الگو تبدیل شود و روندهای مربوط به برگشت ناپذیری یا برگشت پذیری اصلاحات مشخص شود. به عبارت دیگر، اگر ازبکستان بتواند سرمایه‌گذاری‌های خارجی را جذب کرده و مقصدهای صادراتی را گسترش دهد، کشور بازتر خواهد شد. در غیر اینصورت، ادامه مسیر حمایت از تولیدات داخلی بعید نیست.
در اوایل فوریه سال 2020 رئیس جمهور ازبکستان برای بررسی مسائل جدی به روسیه سفر خواهد کرد (مسائل مربوط به ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا). احتمال دارد که موقعیت ناظر به ازبکستان واگذار شود. به گفته کارشناسان ازبکی، این یک سفر مهم برای کشور و یکی از رویدادهای اصلی سال 2020 خواهد بود که پیامدهای جدی در آینده خواهد داشت.
ازبکستان در سال 2020 ریاست اتحاد کشورهای مستقل مشترک‌المنافع را به عهده خواهد گرفت. در پس زمینه گفتگوهای مربوط به مسئله ورود ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ریاست ازبکستان در اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع ممکن است یک نوآوری در برنامه همگرایی در منطقه باشد.
در سال 2020 مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا به آسیای مرکزی، از جمله ازبکستان سفر خواهد کرد. با توجه به تغییرات در کشور و منطقه، پروژه‌ها و موضوعات جدیدی برای همکاری ظهور یافته‌اند. سیاست تجدید شده ازبکستان در رابطه با افغانستان همچنین ممکن است به یکی از موضوعات مهم مذاکرات تبدیل شود. انتظار می‌رود که جوانب خاص استراتژی آمریکا در آسیای مرکزی مورد بحث و گفتگو قرار گیرد.
 
چه رویدادها و روندهای مهمی در سال 2020 آسیای مرکزی را به عنوان یک منطقه تحت تاثیر قرار خواهند داد؟
مهم‌ترین روند در منطقه در سال 2020 احتمالا تشدید تنش اجتماعی و درخواست مردم برای تغییرات خواهد بود. ممکن است کشورهای منطقه در حوزه سیاسی- اجتماعی- اقتصادی با چالش‌های اصلی مواجه شوند. پیچیدگی وضعیت اقتصادی در تمام کشورهای منطقه روند دیگری است که به طور مستقیم با روند اول در ارتباط است.
در سال 2020 روند افزایش تجارت بین کشورها نیز ادامه خواهد یافت.
در میان رویدادهای پیش‌بینی شده، نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی و اولین انجمن اقتصادی اتحادیه اروپا-آسیای مرکزی که باید در سال 2020 در بیشکک برگزار شوند، توجه خاص کشورهای منطقه را به خود جلب کرده‌اند.
مسائل همگرایی به طور فعال، هم در سطح سران کشورها و هم در سطح رسانه‌ها و محافل آکادمیک و کارشناسانه مورد بحث و گفتگو قرار خواهد گرفت. با این حال، در حال حاضر، هیچ اطلاعاتی وجود ندارد که پیشرفت جدی مورد انتظار را در این حوزه نشان دهد.
روابط بین برخی از کشورها، به عنوان مثال، قرقیزستان و تاجیکستان یا ترکمنستان و تاجیکستان، ممکن به طور مطلوبی پیش نرود. البته مهم است که مسئله رهبری در قزاقستان شفاف سازی شود. به همین دلیل؛ مشارکت رئیس جمهور قزاستان در این گفتگوها مهم خواهد بود.
در سال 2020 رقابت قدرت‌های جهانی در آسیای مرکزی تشدید خواهد شد. همچنین ممکن است فعالیت اتحادیه اروپا در راستای تصویب استراتژی جدید در رابطه با کشورهای منطقه افزایش یابد. اگر آمریکا یک سند جداگانه را برای کشورهای آسیای مرکزی تصویب کند، ممکن است فرمت 1+5 تغییر کند. سیاست روسیه در منطقه  نیز در جهت جذب ازبکستان و تاجیکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تقویت روابط نظامی- سیاسی با کشورهای آسیای مرکزی خواهد بود.
در سال 2020 آسیای مرکزی وارد چرخه انتخابات خواهد شد: برگزاری انتخابات پارلمانی در تاجیکستان و قرقیزستان و همچنین انتخابات پارلمانی در قزاقستان در سال 2021. در ماه دسامبر سال 2019 انتخابات پارلمانی در ازبکستان برگزار شد. در فرآیند برگزاری انتخابات در کشورهای آسیای مرکزی، به استثناء قرقیزستان، هیجان زیادی مشاهده نمی‌شود، اما یک چالش جدی برای سیستم دولتی است.
 انتهای مطلب/