ایران شرقی/

*مامبت‌اف نورالدین:
 
استعفای نورسلطان نظربایف از پست ریاست جمهوری قزاقستان در ماه مارس سال جاری، برای اکثر کشورهای شریک قزاقستان غیرمنتظره بود. هر چند فرآیند انتقال قدرت به طور بدیهی در سال 2016 با ورود دریگا نظربایوا، دختر ارشد رئیس‌جمهور به پارلمان کشور و انتصاب کریم ماسیم‌اف به عنوان رئیس کمیته امنیت ملی آغاز شده بود.

با توجه به اینکه نظربایف یک سیاست‌مدار باتجربه است، اینگونه تغییرات نه تنها امنیت خانواده وی، بلکه ثبات را در کشور تامین می‌کند. یکی از این تغییرات، انتصاب کریم ماسیم‌اف است که برخی از کارشناسان به اشتباه وی را جانشین بالقوه نظربایف در نظر می‌گرفتند. اما وی در واقع تنها دست نشانده نظربایف است. ماسیم‌اف پیشتر، پست‌های عالی را در دولت – از دستیار رئیس‌جمهور تا دبیر دولتی و نخست وزیر -  در اختیار داشت که این امر اعتماد منحصر به فرد نظربایف را به وی نشان می‌دهد. 

در عین حال، استعفای نظربایف ممکن است دارای دلایل سیاسی و طبیعی باشد. یکی از دلایل طبیعی، کهولت سن نظربایف است. در مورد دلایل سیاسی نیز باید گفت، استعفای رسمی نظربایف به نفع مسکو است. چرا که انتقال خود بخودی و غیرسیستماتیک قدرت و مبارزه گروهک‌های مختلف به بی‌ثبات سازی وضعیت در مرزهای جنوبی روسیه منجر می‌شود. بخصوص که چنین اتفاقی در مرزهای غربی روسیه در اوکراین، با روی کار آمدن نیروهای مخالف و دشمن کرملین روی داده است. با این حال، نباید گفت که استعفای نظربایف تحت فشار مسکو صورت گرفته است، هر چند کرملین مکانیسم‌ها و اهرم‌های کافی را برای نفوذ در نخبگان سیاسی و تجاری قزاقستان دارد. اقتصاد قزاقستان ارتباط عمیقی با اقتصاد روسیه دارد. بر همین اساس، استعفای رئیس‌جمهور قزاقستان هم دارای دلایل داخلی و هم دلایل خارجی است.

از طرف دیگر، نظربایف به عنوان رئیس ابدی شورای امنیت کشور که هماهنگ سازی سازمان‌های دولتی و مسائل امنیت ملی جزء وظایفش است، کنترل خود را بر فرآیند آینده انتقال قدرت حفظ کرده است.
انتصاب دریگا نظربایوا به عنوان رئیس مجلس سنای قزاقستان در روز 20 مارس سال 2019 را باید به عنوان مرحله آماده‌سازی انتقال کامل قدرت و بررسی واکنش جامعه و اطرافیان نزدیک نظربایف نسبت به مسئله جانشینی در نظر گرفت. بخصوص که براساس قانون اساسی قزاقستان، در صورت استعفای رئیس‌جمهور فعلی، رئیس مجلس سنا جایگزین وی می‌شود.

مرحله آماده‌سازی برای انتقال کامل قدرت در قزاقستان از این نظر مهم است که نظربایف توانایی‌های دریگا نظربایوا را نه تنها در مدیریت کشور، بلکه در کنترل اختلاف‌ها و مبارزات درونی نخبگان سیاسی قزاقستان شخصا ارزیابی می‌کند. در عین حال، دریگا نظربایوا از سال 2012 به عنوان نماینده پارلمان از فراکسیون "نورآتان"، دارای تجربه سیاسی است و همین موضوع وی را از دختر ارشد اسلام کریم‌اف متمایز می‌سازد.

با این حال، مقام و منزلت دریگا نظربایوا به طور مستقیم به توانایی نظربایف برای کنترل فرآیند انتقال قدرت براساس سناریوی وی که ممکن است بنا به دلایل طبیعی در معرض خطر قرار گیرد (با توجه به سن رئیس‌جمهور) بستگی دارد. در این راستا، عامل زمان – عنصر مهم بعدی "مرحله آماده‌سازی" است. نظربایف به تقویت سریع پارامترهای حکومت سیاسی آینده در قزاقستان علاقه‌مند است.

در همین راستا، باید در ماه می سال 2019 درانتظار تصمیم نهایی انتقال قدرت بود. چرا که اولا، قاسم جومارات توکایف، رئیس‌جمهور فعلی قزاقستان در تاریخ 9 آوریل سال 2019 رسما از برگزاری قبل از موعد انتخابات ریاست جمهوری در ماه ژوئن سال جاری خبر داد، هر چند قبلا صحبت از سال 2020 بود. ثانیا، برخی از رسانه‌ها سریعا این خبر را منتشر کردند که دریگا نظربایوا، رئیس مجلس سنا در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو شرکت نخواهد کرد. با این حال، خود دریگا نظربایوا رسما اعلام کرد که هر یک از شهروندان قزاقستان می‌توانند در انتخابات شرکت کنند و احزاب سیاسی در مورد نامزدها تصمیم‌گیری‌ خواهند کرد. در اینجا باید اشاره کرد که نامزد حزب نورآتان که نظربایوا نیز عضو شورای سیاسی آن است، نامزد اصلی پست ریاست جمهوری کشور خواهد بود.

از طرف دیگر، یکی از دلایل تغییر تاریخ و زمان انتخابات ریاست جموری در قزاقستان، تنش اجتماعی در کشور است که در اوایل سال 2019 در قالب اعتراض‌های کوچک ظهور پیدا کرد. نظربایف، رئیس‌جمهور قزاقستان با توجه به تاثیر توسعه منفی فرآیندهای اجتماعی-سیاسی بر انتقال قدرت، اقداماتی را به منظور کاهش تنش در جامعه – استعفای نخست وزیر، افزایش کمک‌های اجتماعی، ارائه وام‌های با امتیازات بیشتر و اختصاص مسکن به اقشار آسیب پذیر – انجام داده است.

در عین حال، قاسم جومارات توکایف که دارای روابط شخصی در میان نخبگان سیاسی روسیه و محافل بین‌المللی است، می‌تواند به عنوان جانشین بالقوه در نظر گرفته شود. بخصوص که قاسم جومارات توکایف یک سیاست‌مدار کاملا وفادار به خانواده نظربایف بوده، هرگز در مبارزه گروهک‌های طرفدار حکومت و رقابت در خانواده رئیس جمهور مشارکت نکرده و عضو شورای سیاسی نورآتان است. در این راستا، قاسم جومارات توکایف می‌تواند باب طبع بازیگران ژئوپلتیک اصلی مانند روسیه و چین نیز باشد.

با این وجود، با توجه به اینکه شورای سیاسی و اعضای حزب نورآتان تحت کنترل نظربایف قرار دارند، نباید دریگا نظربایوا را به عنوان نامزد احتمالی پست ریاست ریاست جمهوری به طور کامل حذف کرد.
 
البته باید توجه کرد که نظربایوا به عنوان نامزد پست ریاست جمهوری بر خلاف قاسم جومارات توکایف، دارای نقایص قابل توجهی است. اولا، وی به دلیل عدم توانایی در معامله و سازش، از محبوبیت کمی هم در میان مردم عادی و هم در میان نخبگان سیاسی برخوردار است. ثانیا، درگیری و رقابت داخلی بین اعضای خانواده نظربایف – دریگا نظربایوا و کولیبایف، داماد نظربایف – همچنان وجود دارد. مشکل این است که کولیبایف موفق‌ترین دارایی‌های اقتصادی کشور را تحت کنترل داشته، ریاست گروه بانفوذ تجار را به عهده دارد و منابع مالی زیاد و نفوذ قابل توجهی در میان بخشی از نخبگان سیاسی قزاقستان دارد. اگرچه کولیبایف فاصله زیادی با حوزه سیاست دارد، اما می‌تواند به طور غیرمستقیم بر فرآیندهای سیاسی در کشور تاثیر داشته باشد.

از طرف دیگر، نظربایف در حال حاضر، بر فرآیند انتقابل قدرت نظارت دارد و احتمال ظهور درگیری‌ها بین نخبگان سیاسی و خانواده وی کم است.
بر همین اساس، ترکیب – قاسم جومارات توکایف، رئیس‌جمهور و دریگا نظربایوا، رئیس مجلس سنا – می‌تواند مقبول‌ترین ساختار سیاسی برای قزاقستان و نظربایف باشد. در این صورت، وابستگی به موقعیت قاسم جومارات توکایف، رئیس‌جمهور فعلی که به عنوان یک شخصیت فنی، نقش مهمی در فرآیند انتقال قدرت در قزاقستان– تداوم و مشروعیت قدرت - ایفا می‌کند، افزایش خواهد یافت.

باید توجه داشت که تغییر در ساختار سیاسی به ترجیحات شخصی و عملگرایی نظربایف بستگی دارد و همین امر نامزدی افراد کم اهمیت‌تر را برای پست ریاست جمهوری غیرممکن می‌سازد. به عنوان مثال، برخی از کارشناسان قزاقستان تاسماگامبیت‌اف، سفیر قزاقستان در روسیه را که از حمایت نخبگان منطقه‌ای (غرب قزاقستان) برخوردار است، جزء نامزدهای احتمالی پست ریاست جمهوری می‌دانند. با این حال، تاسماگامبیت‌اف هر چند ممکن است باب طبع بازیگران خارجی مانند روسیه باشد، اما جزء نزدیک‌ترین افراد به نظربایف نیست و همین امر، به خودی خود ؛ رسیدن وی به پست ریاست جمهوری را غیرممکن می‌سازد. مابقی نامزدهای ریاست جمهوری مانند سمات آبیش، معاون رئیس کمیته امنیت ملی یا بایبیک، شهردار آلماتی نیز به دلیل عدم محبوبیت، جوانی و عدم تجربه سیاسی شانس کمی دارند.

اما با هر گونه ساختار سیاسی در آینده بعید است که تغییرات اساسی در سیاست خارجه قزاقستان صورت گیرد. چرا که نظربایف همانند سابق کشور را مدیریت خواهد کرد. علاوه بر این، رئیس‌جمهور آینده قزاقستان مجبور خواهد بود در راستای منافع روسیه و چین، سیاست خارجی چند محور نظربایف را ادامه داده و روابط کشور را با جهان اسلام و غرب حفظ کند.

معاون رئیس مرکز تحلیلی «Prudent Solutions»