ایران شرقی/

مصطفی زندیه*

روز شنبه گذشته بالاخره کمیسیون انتخابات پاکستان فرآیند تایید صلاحیت نامزدهای مجلس ملی و مجالس چهــــــارگانه ایالتی را به انجام رساند و فهرست نهایی آنها را به همراه نمادهای انتخاباتی‌ آنها اعلام و منتشر کرد. در این چارچوب صلاحیت دانیال عزیز از رهبران مرکزی حزب مسلم لیگ نواز (PML-N )  رد و در عوض صلاحیت شاهد خاقان عباسی نخست وزیر سابق و فواد چوهدری یکی از رهبران حزب تحریک انصاف ( PTI ) که مورد اعتراض قرار گرفته بودند، از سوی دادگاه عالی لاهور مورد تائید قرار گرفت. این در حالی است که نام محمد احمد لدهیانوی رهبر سپاه صحابه و معاویه اعظم نامزدهای این گروهک تروریستی نیز از فهرست تروریست‌ها موسوم به  شیدول 4 حذف و ضمن لغو حکم قضایی مبنـــی بر رد صلاحیت لدهیانوی به آنها اجازه ورود به رقابت‌ها و مبارزات  انتخاباتی داده شد.

نمادهای برخی احزاب سیاسی بدین ترتیب می‌باشد:
-حزب مسلم لیگ نواز (PML-N ) :  "ببر"،
-حزب تحریک انصاف (PTI ) :  " چوب ورزش کریکت"،
-حزب مردم (PPP ): "تیر"،
-حزب مجلس متحدۂ عمل( MMA ) : " کتاب "،
-حزب جنبش قومی مهاجر (MQM ) : " بادبادک"،
-حزب پاک سرزمین ) PSP ) : "دلفین"،
- حزب ملی مردمی ( ANP ) : " فانوس"،
- حزب مسلم لیگ قائد اعظم) ( Q : " تراکتور"،
-حزب مسلم لیگ عوامی(  PML-A ) : " قلم و دوات"،
 
این در حالی است که عده‌ای از رهبران و اعضای مسلم لیگ نواز که با حزب اختلاف پیدا کردند به صورت آزاد و مستقل و با نماد "خودروی جیپ" به رقابت خواهند پرداخت، در میان آنها چوهدری نثارعلی خان وزیر کشور اسبق و از مهره‌های شاخص و پرنفوذ سابق حزب مسلم لیگ نواز نیز دیده می‌شود.

نتیجه اینکه قسمت مهمِ برنامه برگزاری انتخابات به اتمام رسیده و نامزدها در مدت 23 روز به تبلیغات انتخاباتی خواهند پرداخت. همچنین برای نخستین بار در تاریخ پاکستان زمان رای گیری یک ساعت اضافه شده و  85 هزار مرکز رای‌گیری در سطح کل پاکستان ایجاد خواهد شد. لازم به ذکر است که در این دوره از انتخابات 107 حزب و گروه سیاسی و هزاران نامزد آزاد و مستقل شرکت می‌کنند.
 
آخرین وضعیت رقابت‌های انتخاباتی بین احزاب مطرح پاکستان :
به گفته برخی از تحلیل‌گران پاکستانی، هر دو حزب مسلم لیگ نواز و تحریک انصاف اگر بخواهند در انتخابات 25 ژوئیه 2018 در مرکز و ایالت خیبرپختونخواه جایگاه و موقعیت خود را حفظ کنند باید تاریخ را شکست دهند. بدین معنی که هیچ حزبی تاکنون نتوانسته است برای دو دوره متوالی، اسلام آباد یا ایالت خیبر پختونخواه را حفظ کند. به نظر می‌رسد آنچه که انتخابات پیش‌رو را هیجان انگیزتر ساخته، این است که عمران خان رهبر تحریک انصاف؛ هم به دنبال تسخیر اسلام آباد (دولت مرکزی) و هم حفظ ایالت خیبرپختونخواه است. نوازشریف هم نه تنها به دنبال حفظ ایالت پنجاب بلکه به دنبال تشکیل دولت بعدی فدرال می‌باشد. شهباز شریف، برادر نواز شریف، اخیراً گفته است: اگر یک اکثریت ساده را هم بدست بیاوریم حکومت مرکزی را تشکیل خواهیم داد.

از سوی دیگر تا زمان برگزاری انتخابات کمتر از یک ماه باقی مانده و به مرور زمان هرچه به آن تاریخ نزدیک می‌شویم، شاهد داغ‌تر شدن برگزاری تجمعات انتخاباتی در شهرهای مختلف خواهیم بود. درحال حاضر سوال اصلی که در صحنه سیاسی پاکستان و در آستانه انتخابات پارلمانی این کشور وجود دارد این است که عمران خان برای پیروزی در انتخابات چه فرصت‌هایی را در اختیار دارد؟ آیا حزب مسلم لیگ نواز، هنوز قدرتمند است یا تغییری صورت خواهد گرفت؟ آیا نخست وزیر بعدی از آن حزب است؟ شهبازشریف یا شاهد خاقان عباسی؟ مریم نواز چه جایگاهی را به خود اختصاص خواهد داد؟ آیا انتخابات به موقع برگزار خواهد شد یا خیر؟ و آیا توطئه‌ای در کار خواهد بود؟

سئوال دیگری که در افواه عمومی پاکستان مطرح است سرنوشت نوازشریف نخست وزیر رد صلاحیت شده است. پاسخ به این سئوالات در جای خود بسیار بحث برانگیز خواهد بود.
 فارغ از سئوالات مطرح شده نکته قابل توجه این است که انتخابات 25 ژوئیه قطعاً تقابلی بین «سونامی عمران خان» و «موج نواز شریف» خواهد بود. در شرایط کنونی کمپین‌های انتخاباتی به طور قـــطع در یک وضعیت دو قطبی در تقابل و چرخش خواهند بود: ضد نواز شریف و هوادار نواز شریف!! این وضعیت در گذشته نیز تکرار شده است.

زمانی که تمام نیروهای سیاسی از 30 سال قبل طرفدار یا ضد ذوالفقارعلی بوتو بودند. در این راستا آصف علی زرداری و عمران خان، نواز شریف را هدف قرار خواهند داد. در مقابل به نظر می‌رسد 3 محور اصلی مورد توجه طرفداران نواز شریف خواهد بود:
1-از سوی دادگاه دیوان عالی در حق نواز شریف بی‌عدالتی انجام شده است
2-قربانیان مفقود شده
3-پروژه‌های توسعه‌ای دولت مسلم لیگ نواز در ایالت پنجاب نظیر ساخت بزرگراه‌ها و خطوط اتوبوسرانی به عنوان یک کلید اصلی موفقیت دولت مرکزی و به عنوان مسیر و تجربه موفق در طی 5 سال گذشته.

گذشته از اینها در هفته‌های آینده، احتمالاً شاهد فعالیت بیشتر کمیسیون ملی انتخابات، اداره ملی حسابرسی، اداره تحقیقات فدرال و اداره مالی فدرال خواهیم بود. نتایج اقدامات نهادهای یادشــده می‌تواند در خروجی انتخابات به شدت تاثیر گذار باشد. درعین حال رای دهندگان پاکستانی امیدوارند که تصور آنها در پای صندوق‌های رای، حصول اطمینان از انتخابات آزاد و انجام عدالت باشد. موضوعی که توسط کمیسیون مرکزی انتخابات و بالاتر از همه فرمانده ارتش بر تحقق آن تاکید کرده‌اند. 

رویکردها و ظرفیت های رقابتی احزاب رقیب
نامزدهای ورود به مجلس ملی پاکستان رقابت برسر 272 کرسی را آغاز کرده‌اند. هر حزب برای در اختیار گرفتن دولت مرکزی، لازم است 137 کرسی را به خود اختصاص دهد تا بتواند دولت را در مرکز تشکیل دهد و نخست وزیر را انتخاب کند. در این مرحله بعید به نظر می‌رسد یک حزب بتواند 137 کرسی مورد نظر را کسب کند. این بدان معنی است که هریک از دو حزب تحریک انصاف و مسلم لیگ نواز که از آنها انتظار می‌رود رقابت تنگاتنگی داشته باشند، برای عبور از شماره جادویی 137، باید یک ائتلاف جدی را ایجاد کنند. به نظر می‌رسد چند برداشت اصلی در این خصوص وجود دارد :

برداشت اول: اگر حزب تحریک انصاف بخواهد پیروزی‌اش را تضمین و قطعی کند باید حداقل 100 کرسی را به خود اختصاص دهد. به نظر می‌رسد مدیریت کسب باقی مانده کرسی‌ها ( 37 کرسی) خیلی برای آن حزب سخت نباشد. ائتلاف با احزاب کوچک‌تر نظیر PSP، BAP ، PML-F ، PML-Q و MQM می‌تواند این هدف را تامین کند. با تدارک این ائتلاف، احزاب مسلم لیگ نواز و مردم در جایگاه اپوزیسیون قرار خواهند گرفت. در چنین شرایطی پست نخست وزیری پاکستان می‌تواند به شخص عمران خان خوش آمد بگوید.

برداشت دوم : از سوی دیگر به نظر می‌رسد حزب مردم هیچ نسبتی با حزب تحریک انصاف نداشته و ظاهراً بی‌میل نیست تا با وجود تمام انتقاداتی که به عملکرد حزب مسلم لیگ نواز دارد با آن حزب، وارد یک ائتلاف سیاسی شود. اگر احزاب مسلم لیگ نواز و مردم بتوانند به ترتیب 80 و 20 کرسی کسب نمایند، در آن صورت با الحاق ائتلاف‌هایی مانند مجلس متحده عمل ( MMA ) می‌توانند به کسب 17 کرسی باقی مانده برای تشکیل دولت مرکزی ( به رهبری حزب مسلم لیگ نواز) امیدوار باشند.

برداشت سوم : به نظر می‌رسد با اینکه امکان کسب 80 کرسی برای حزب مسلم لیگ نواز محتمل است اما باید واقعیت‌های میدانی را نیز در نظر گرفت. در انتخابات پارلمانی 2013، حزب مسلم لیگ نواز بیش از 100 کرسی را تنها در ایالت پنجاب از آن خود کرد. با این حال احتمال تکرار دوباره این رخداد در انتخابات پیش رو بعید به نظر می‌رسد. در عین حال چنانچه رهبران حزب؛ تلاش خود را روی  کسب 60 کرسی در شمال و مرکز ایالت پنجاب قرار دهند؛ می‌توانند نسبت به کسب 20 کرسی دیگر هم امیدوار باشند.

برداشت چهارم : حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان برای جلوگیری از این روند، به دنبال جذب حداکثری تعداد قابل توجهی از افراد کلیدی تائید صلاحیت شده می‌باشد که گفته می‌شود به ماندن در حزب مسلم لیگ نواز تمایلی ندارند. به نظر می‌رسد موفقیت در این استراتژی  می‌تواند خاندان شریف را از پیروزی دور کند. بروز این وضعیت در بخش جنوبی ایالت پنجاب محتمل خواهد بود.
اگر در مدت باقی مانده به انتخابات؛ شکاف‌های درونی در حزب مسلم لیگ نواز تشدید نشود این حزب امکان اعلام اسامی نامزدهای نهایی را خواهد داشت، در غیر این صورت جنگ انتخاباتی بی‌رحمانه‌ای میان هر دو حزب مسلم لیگ نواز و تحریک انصاف در ایالت پنجاب رخ خواهد داد. عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف که شعارش تغییر است به شدت به نامزدهایی تکیه می‌کند که قبلاً از حزب مسلم لیگ نواز و مردم بودند. قدرت رای‌گیری عمران خان در سال 2013 بر خانواده‌ها و جوانان متکی بود. در حال حاضر او امیدوار است که بیشتر کرسی‌های ایالت پنجاب را از آن حزب خود کند و در این راه چند استراتژیست مشهور او را همراهی می‌کنند: شاه محمود قریشی و جهان‌گیرترین که شخصاً اجازه شرکت در انتخابات را ندارند!

برداشت پنجم: در مقابل نواز شریف و خانواده‌اش برخلاف انتخابات سال 2013، در سال 2018 با مشکلات قابل توجهی از جمله رد صلاحیت نواز شریف توسط دیوان عالی کشور مواجه هستند. بر این اساس در شرایطی که تنها چند هفته به برگزاری انتخابات مانده؛ وقوع سناریوهای پیش بینی نشده علیه نواز شریف و خانواده‌اش محتمل می‌باشد. از سوی دیگر شهباز شریف برادر و جانشین نواز شریف در کمپین‌های انتخاباتی؛ یکی از رهبران قوی و قابل اعتماد حزب مسلم لیگ نواز را با خود همراه نخواهد داشت. او کسی نیست جز چوهدری نثارعلی خان. اختلافات بین حزب مسلم لیگ نواز و چوهدری نثار علی خان وزیر سابق کشور در نهایت منجر به عدم نامزدی وی از سوی این حزب شد، به شکلی که همان گونه که در ابتدای نوشته حاضر آمد، وی به عنوان نامزد آزاد و مستقل به مبارزه خواهد پرداخت. وی اخیراً در جریان یک سخنرانی در حوزه انتخاباتی خود در شهرستان راولپندی، نواز شریف را به بی‌وفایی در دوره 34 ساله رفاقت و دوستی مشترک متهم کرد. وی افزود: نواز شریف از ضیاء الحق گرفته تا بی نظیر بوتو و ژنرال مشــرف؛ خودش را در مقابل همه فروخته است، اما من هیچ وقت در مقابل کسی تسلیم نشده‌ام!! واقعیت این است که چوهدری نثارعلی خان که در زمان حکومت پرویز مشرف در پارلمان رهبر اپوزیسیون و نماینده حزب مسلم لیگ نواز به هنگام تبعید نواز شریف به عربستان سعودی بود، طی سالیان گذشته با وجود اینکه به طور مکرر مورد بی‌مهری اعضا رهبری مرکزی حزب قرار گرفت با این حال هیچ گاه به حزب مسلم لیگ نواز پشت نکرد و با وجود چراغ سبزهای متعدد حزب تحریک انصاف به وی برای الحاق به آن حزب، همواره تلاش کرد تا بر وفاداری خود به حزب مسلم لیگ نواز ثابت قدم باشد. او بر خلاف نواز شریف اعتقادی به تقابل با ارتش و قوه قضاییه ندارد. علاوه بر او تعداد دیگری از چهره‌های سرشناس هم، حزب مسلم لیگ نواز را ترک کرده‌اند. گفتنی است این روند همچنان ادامه داشته و بعضی از نامزدهای مسلم لیگ نواز با سمبل "جیپ" به طور آزاد به مبارزه خواهند پرداخت، در بین آنها چندین نفر از نامزدهای بخش جنوبی ایالت پنجاب نیز دیده می‌شوند. گفتنی است اگر حزب مسلم لیگ نواز بتواند موقعیت خود را در پنجاب شمالی حفظ و در مقابل کرسی‌های پنجاب جنوبی را از دست بدهد، نتیجه بسیار جالب خواهد بود. در واقع بروز این وضعیت، بیانگر این نکته خواهد بود که این حزب با وجود داشتن موقعیت برتر، فضای لازم را برای فعالیـت راحت‌تر دیگر احزاب سیاسی فراهم آورده است. روشن است که ایجاد این فضا، به موقعیت مسلم لیگ نواز کمک نخواهد کرد. این درشرایطی است که مسلم لیگ نواز نه تنها به دنبال کرسی‌های ایالت پنجاب بوده بلکه در ایالت خیبرپختونخواه نیز به دنبال ایجاد فرصت‌های احتمالی به منظور کسب کرسی‌های مربوط به حوزه فعالیت حزب تحریک انصاف می‌باشد. از سوی دیگر اگر حزب تحریک انصاف موفق به گرفتن 50 تا 60 کرسی در ایالت پنجاب شود و موفقیت خود را در ایالت خیبر پختونخواه بهبود بخشد و در کراچی نیز تعدادی کرسی بدست آورد، این حزب در موقعیت بهتری قرار خواهد گرفت تا دولت ائتلافی را تشکیل دهد.
 
ظرفیت‌های مربوط به رقابت‌های انتخاباتی در شهر کراچی و ایالت سند
در شهر کراچی مرکز ایالت سند، مردم علاقمند به الحاق شاخه‌های اخیراً جدا شده حزب  MQM (جنبش قومی مهاجر) هستند. این حزب در رقابت‌های انتخاباتی گذشته همواره دست بالایی در کسب کرسی‌های بیشتر داشته است. گفتنی است حزب یادشده به دو شاخه جداگانه انشعاب پیدا کرده و ریاست یکی از آنها برعهده دکتر فاروق ستار می‌باشد، این در حالی است که شاخه دیگر به ریاست خالد مقبول صدیقی فعالیت می‌کند که به گروه بهادرآباد معروف است. این در حالی است که مصطفی کمال شهردار سابق کراچی و یکی از رهبران قبلی MQM حزب جداگانه‌ای به نام "پاک سرزمین" تشکیل داده و در بیش از 60 حوزه مجلس ملی، عمدتاً در ایالت سند و در بیشتر حوزہ‌های ایالتی سند به ویژه شهرهای کراچی و حیدرآباد ( که جزو بانک آرای اصلی MQM محسوب می‌شوند) نامزدهایی را معرفی کرده است. تردیدی نیست که تشدید اختلافات در حزب مذکور که زمانی از احزاب قدرتمند و تاثیرگذار ایالت سند بود، می‌تواند زمینه موفقیت را برای احزاب دیگر، بیشتر فراهم کند. به عبارت دیگر کرسی‌هایی که در گذشته حزب MQM تصاحب می‌کرد بین دو شاخه MQM، حزب پاک سرزمین، تحریک انصاف، حزب مردم و مجلس متحدۂ عمل (MMA) تقسیم خواهد شد. گزارش دیگری حاکی است که رهبر حزب مردم بلاول بوتو زرداری پس از زیارت امامزاده شاه عبدالله غازی در کراچی از حوزه فقیرنشین لیاری که از مناطق وفادار به حزب مردم بوده است، کمپین انتخاباتی خود را ایجاد کرده است، لازم به ذکر است که وی نامزد حزب مردم از این حوزه خواهد بود.

البته این حزب علاقه خاصی به کرسی‌های ملی و ایالتی کراچی نشان نداده و سعی می‌کند جايگاه خود را در "اندرون سند" (به سایر مناطق ایالت سند، غیر از شهر کراچی "اندرون سند" گفته می‌شود ) و در حوزه‌هایی غیر از شهر کراچی و حیدرآباد همچنان حفظ کند. شایان ذکر است حزب مردم به عنوان یک بازیگر مهم می‌تواند در پارلمان ظاهر شود. رهبران این حزب اطمینان دارند به مانند گذشته می‌توانند کرسی‌های کافی برای ایفای نقش تعیین کننده در حاکمیت ایفا کنند. مگر اینکه هردو حزب مسلم لیگ نواز و تحریک انصاف درحدود 134 کسب کنند و حزب مردم احتمالاً با کسب 37 تا 40 کرسی نیز به دنبال ائتلاف با احزاب کوچک یا مستقل خواهد بود.

از سوی دیگر تضعیف حزب MQM به نفع ائتلاف مجلس متحده عمل است که متشکل از احزاب پنج‌گانه مذهبی است، در گذشته و قبل از تشکیل MQM، دو حزب جماعت اسلامی و جمعیت علمای پاکستان بیشتر کرسی‌های مربوط به شهر کراچی را تصاحب می‌کردند. تعدادی از تحلیل‌گران محلی با توجه به اینکه این ائتلاف در ادوار انتخاباتی 1997 و 2002 که رقیب اصلی MQM به شمار می‌رفت، چندین کرسی را بدست آورده بود، بر این باورند که مجلس متحده عمل  6 تا 10 کرسی ملی کراچی را تصاحب خواهد کرد و از سوی دیگر جایگاه حزب تحریک انصاف که در انتخابات 2013 تعداد قابل توجهی از آرای کراچی را بدست آورده بود، چندان مطلوب نخواهد بود چرا که این حزب بیشتر توجه و تمرکز خود را بر ایالت پنجاب معطوف کرده است. در عین حال نکته قابل توجه این است که برای اولین بار شهباز شریف رهبر حزب مسلم لیگ نواز از شهر کراچی وارد عرصه‌ی رقابت‌های انتخاباتی شده و در این راستا گردهمایی مهمی را نیز در این شهر برگزار کرده است. وی در نطق خود گفته است اگر حزب او رای آورد کراچی را به پاریس تبدیل خواهد کرد!!  گفته می‌شود دلیل اصلی فعال شدن حزب مسلم لیگ نواز در کراچی جلوگیری از گسیل آرای MQM و نیز چندین میلیون شهروند پنجابی مقیم کراچی به سوی حزب تحریک انصاف است، در عین حال برخی نامزدی شهباز شریف از شهر کراچی را بیشتر یک ژست تبلیغاتی ارزیابی کرده‌اند.

آرای شیعیان پاکستان
به نظر می‌رسد آرای شیعیان بین سه حزب بزرگ و دو تشکل مهم شیعیان یعنی" تحریک اسلامی" (تحریک جعفریه سابق به رهبری آقای سید ساجد نقوی ) و "مجلس وحدت مسلمین" تقسیم و در نتیجه شاید به استثنای چند نفر، دیگر نامزدهای مربوط به شیعیان نتوانند رای بیاورند."تحریک اسلامی" یکی از احزاب مؤتلف مجلس متحده عمل بوده و در کراچی مرکز ایالت سند، کویته مرکز ایالت بلوچستان و نیز ایالت‌های پنجاب و خیبرپختونخواه نامزدهایی را معرفی کرده است. از سوی دیگر گزارش‌های خبری منتشر شده حاکی از این است که مجلس وحدت مسلمین در ایالت پنجاب در ازای نامزدی برای یک کرسی ویژه بانوان و یک کرسی ایالتی در شهرستان بهکر در سطح ایالت پنجاب، قرار شده به حزب تحریک انصاف رای دهد. در این راستا خرم عباس یکی از نامزدهای مطرح، از حضور در انتخابات انصراف داده است.
 
جمع بندی
میدان اصلی و تعیین کننده رقابت‌های انتخاباتی پاکستان، ایالت پنجاب خواهد بود. در این چارچوب  به نظر می‌رسد عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف برای تشکیل یک دولت ائتلافی، ائتلاف با نامزدهای مستقل یا احزاب کوچک‌تر را به ائتلاف با حزب مردم ترجیح دهد. از آنجا که صحنه سیاست، بازی فرصت‌ها و امکانات می‌باشد این سوال همچنان مطرح است که آیا آصف علی زرداری و نواز شریف به مانند گذشته بار دیگر به یکدیگر نزدیک خواهند شد؟ این در شرایطی است که طرفین طی ماه‌های گذشته، مواضع تقابلی علیه یکدیگر داشته‌اند. از سوی دیگر گفته می‌شود در میان نهادهای مختلف حاکمیتی پاکستان یک توافق سیاسی وجود دارد مبنی بر اینکه شخص نواز شریف به هیچ وجه مجاز به بازگشت به قدرت نبوده و در عوض شخص عمران خان رهبر حزب تحریک انصاف باید به نخست وزیری برسد. در این خصوص نقش آفرینی پیدا و پنهان ارتش پاکستان کاملاً تعیین کننده و موثر خواهد بود. 

پایان بخش سوم/

*تحلیل‌گر ارشد مسائل جنوب آسیا