به رغم واقعیت موجود در منطقه که از رقابت کشورها با یکدیگر حکایت می‌کند اما از آنجا که توسعه اقتصادی جز با همکاری کشورهای منطقه میسر نمی‌گردد، اجلاس ریکا یا کنفرانس همکاری اقتصادی منطقه‌ای درباره افغانستان، با هدف ایجاد همگرایی منطقه‌ای از طریق ترسیم پروژه‌های کلان اقتصادی هفتمین دور خود را سپری کرد. هر چند ریکا نتوانسته است، نتایج ملموسی را به ثمر نشاند، اما مشارکت کشورهای منطقه در آن، نشان از نوعی عقلانیت در عرصه سیاست خارجی بازیگران این منطقه را بازگو می‌کند.

ایران شرقی/

در عرصه روابط بین‌الملل نظریات متفاوتی توسط دانشمندان علم روابط بین‌الملل برای فهم عملکرد بازیگران اصلی این عرصه یعنی کشور‌ها ارائه گردیده است. شاید یکی از نظریات مهم و تاثیرگذار به خصوص پس از جنگ جهانی دوم، نظریه همگرایی دیوید میترانی بوده است. نظام بین‌الملل که وضعیتی آنارشیک و هرج و مرج گونه دارد و هر کشور با خودیاری در این عرصه زیست می‌کند، از دید میترانی دچار تغییر شده است و کشورها باید براساس ملزمات جدید به سمت همگرایی منطقه‌ای گام بردارند.تعاریف متعدد و ‏مختلفی از مفهوم همگرایی وجود دارد اما می‌توان در تمامی این تعاریف فصل مشترکی یافت مبنی بر ‏آن که همگرایی، ‏ گروه بندی‌های بزرگتری از کشورها است که در درون آن گروه‌بندی، کشورها به سمت ‏تصمیم‌گیری‌های ‏مشترک حرکت می‌کنند. به عبارت دیگر همگرایی روند تکوین تدریجی نوعی نظام تصمیم‌گیری جمعی ‏است. ایده کلی ‏نظریه‌پردازان همگرایی در این راستا است که واحدهای ملی (کشورها) در عرصه روابط بین‌الملل در یک تجربه ‏تاریخی ‏مشترک به این جمع‌بندی می‌رسند که منافع عملی تصمیم‌گیری مشترک در یک یا چند موضوع بیشتر از ‏تصمیم‌گیری ‏انفرادی است و به این ترتیب از یک سطح پائین در همکاری مشترک به سطوح بالاتر حرکت می‌کنند.

با عنایت به سطور بالا اجلاس ریکا یا همان کنفرانس همکاری اقتصادی منطقه‌ای درباره افغانستان، یکی از راه‌های همگرایی است. اهمیت جایگاه افغانستان از لحاظ استراتژیکی، ژئواکونومیکی و ژئوپولتیکی باعث شده است تا این کشور به مرکز اتصال میان کشورهای منطقه تبدیل گردد. این اجلاس که از سال 2005 آغاز به کار کرده است، با رویکرد اقتصادی سعی در رفع چالش‌های اقتصادی افغانستان داشته است. اجلاسی که دور هفتم آن در ترکمنستان برگزار گردید و نمایندگان کشورهای منطقه و سازمان‌های بین المللی در آن حضور پر رنگ داشتند. هر چند افغانستان از لحاظ اقتصادی یک کشور ضعیف محسوب می‌شود، اما موقعیت جغرافیایی این کشور این فرصت را فراهم کرده است که از طریق اتصال شمال و جنوب، شرق و غرب حلقه وصل میان کشورهای منطقه باشد. پروژه هایی مانند تاپی و یا کاسا 1000 موید این گفته می‌باشد.

تجربه برگزاری این نشست‌ها نشان داده است که در نشست‌های "ریکا" اغلب در مورد پروژه‎های بزرگ انرژی، حمل و نقل، ترانزیت، مخابرات و تقویت روابط تجارتی بحث صورت می‌گیرد. جدای از اینکه تا چه اندازه اراده برای عملی کردن پروژه‌های منطقه‌ای وجود دارد نفس برگزاری چنین نشست‌هایی برای توسعه اقتصادی منطقه می‌تواند حائز اهمیت باشد.

با نظر به تجربه سازمان‌ها و اجلاس‌های دیگر منطقه‌ای در سایر نقاط جهان می‌توان گفت که توسعه اقتصادی میسر نیست، مگر آنکه کشورهای یک منطقه در کنار یکدیگر با تشریک مساعی به سمت همکاری‌های اقتصادی گام بردارند. در همین راستا وجود چالش‌های مختلف در افغانستان می‌تواند فرصتی برای اجماع و همکاری منطقه باشد زیرا که کشورهای منطقه به دلیل هم‌جواری بیشترین تاثیر را از تحولات افغانستان دریافت می‌کنند. پس باید این چالش را تبدیل به فرصتی برای توسعه همکاری‌ها و پیشرفت منطقه‌ای کرد. یکی از راه حل‌ها با توجه به ظرفیت‌های خوب افغانستان، انتقال انرژی و حلقه ارتباطی میان کشورهای منطقه می‌باشد. نشست اخیر ریکا که در عشق‌آباد ترکمنستان برگزار شد، حاکی از عزم کشورهای آسیای مرکزی برای استفاده از ظرفیت‌های افغانستان برای ارتباط با جنوب آسیا و بندر چابهار در ایران می‌باشد.

نتایج نشست ترکمنستان
کشورها و سازمان‌های عضو ریکا، در جهت عملی کردن پروژه های سرمایه گذاری شده و همکاری‌های منطقه‌ای و اهداف مربوطۀ آن، به شرح ذیل بر تعهدات خویش، تأکید نمودند:

الف:انرژی
1. پروژۀ  خط لوله گاز ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند "تاپی" :
2. امضای توافقنامۀ قوانین سیستم خط لوله، موافقتنامۀ دولت میزبان و موافقتنامۀ ترانسپورتی.
3. پروژۀ انرژی منطقه‌ای برقِ آسیای مرکزی و آسیای جنوبی " کاسا -1000"
4.پروژۀ انتقال برق 500 کیلو ولتِ ترکمنستان- افغانستان- پاکستان «تاپ»

ب‌.شبکه‌های ترانسپورتی و حمل‌ونقل:
1.شبکۀ راه آهن افغانستان – بخش‌هایی که افغانستان را با کشورهای همسایه مرتبط می‌سازد؛
2.تکمیل جزئیات طراحی و آغاز کار ساختمان و اعمار پروژه 108 کیلومتری خط آهن آقینه – اندخوی- شبرغان؛
3.تکمیل مطالعاتِ امکان‌سنجی و آغاز کار راه آهن 75 کیلومتری جلال آباد – تورخم؛
4.کامل ساختن مطالعات امکا‌ن‌سنجی و جزئیاتِ طراحی پروژه خط آهنِ چابهار – زرنج – فراه؛
5.تکمیل بخش چهارم پروژه 36 کیلومتری خواف – هرات (غوریان – ربات پریان)

ج. بخش تجاری:
1. تقویت تلاش ها به منظور حمایت از توسعه صنایع مواد غذایی به سطح منطقه و اجرای پروژه توسعه صنایع مواد غذایی کشاورزی افغانستان – قیرقیزستان – تاجیکستان بر اساس یافته‌های مطالعات امکان سنجی؛
2.افزایش مشارکت های تجاری- منطقه ای و در این زمینه، فعال سازی اتاق تجارت ریکا به مثابه شبکه منطقه ای اتصال تجاری و تشویق سرمایه گذاری‌های مستقیم خارجی به شمول پروژه‌های دارای اولویت منطقه ای ریکا.
در نهایت با نظر به نشست‌های ریکا که از 12 سال بدین سو با موضوع افغانستان برگزار گردیده است می‌توان نتیجه گرفت که هر چند این گونه نشستها با توجه به رقابت‌های درون منطقه‌ای میان کشورهای عضو شاید نتوانسته است، آن گونه که باید مفید واقع گردد؛ اما حساسیت کشورهای منطقه نسبت به مسائل افغانستان، نشان از نوعی عقلانیت در عرصه سیاست خارجی بازیگران این منطقه است. زیرا عدم توجه به رفع مشکلات و چالش‌های افغانستان به معنای تحمیل هزینه‌های سنگین امنیتی، اقتصادی و سیاسی برای کشورهای منطقه می‌باشد.
انتهای مطلب/