ایران شرقی/

*گزارشگر: «بنیاد پژوهش‌های اروپایی – عربی مبارزه با تروریسم»

حدود 3 سال پیش، در نوامبر 2014 کمیته شورای امنیت ملی کشور «قزاقستان» اعلام کرد که بیش از 300 نفر از شهروندان این کشور در صفوف گروه تروریستی تکفیری «داعش» در دو کشور عراق و سوریه در حال مبارزه هستند.

این کمیته در بیانیه‌ای مطبوعاتی که به این مناسبت منتشر کرده بود، خاطر نشان کرد که نیمی از این افراد را زنان تشکیل می‌دهند. اقدام داعش در جذب نیروی انسانی از منطقه آسیای مرکزی از جمله چچن و قزاقستان در راستای تماس‌ها و روابطی صورت می‌گیرد که بین گروه‌های سلفی جهادی در انواع و اقسام مختلف آن و در همه سطوح، و البته به دلیل هم راستایی عقیدتی و ایدئولوژیکی برقرار است.

البته در این بین نباید نقش «سازمان جهانی جهاد» را نادیده گرفت که نقش بسزایی در پروسه تبدیل اندیشه‌ها و افکار سلفی جهادی به عمل در قالب ابزارهایی اجرایی- سازمانی که بتوان از آنها در جهت مقابله و مبارزه با هر جریان و گروه مخالف بهره برداری کرد، ایفا می‌کند. به همین دلیل کشور سوریه و پس از آن عراق، اگرچه دیر هنگام‌تر از دیگر کشورها، اما بیش از دیگر کشورها، شاهد حضور گروه‌های سلفی جهادی در صفوف دو گروه سلفی جهادی «داعش» و «جبهه النصره» بوده است.

اگرچه تاکنون گزارش‌های متعددی درباره حضور سلفی‌های جهادی منطقه آسیای مرکزی در صفوف گروه‌هایی همچون داعش و جبهه النصره و «جماعت خراسان» و «طالبان» منتشر شده است، اما باید توجه داشت، هدف اصلی این حضور تلاش گروه‌های سلفی جهادی آسیای مرکزی و قفقاز برای به دست آوردن حمایت گروه‌های هم راستا در خاورمیانه، به ویژه داعش برای مبارزه و مقابله با دشمنان خود که در راس آنها روسیه قرار دارد و خروج از انزوا صورت می‌گیرد.

دلایل پیوستن زنان منطقه به گروه‌های تروریستی تکفیری

درباره دلایل شمار بالای زنانی که تحت عنوان جهاد، راهی کشور سوریه و عراق شده و به گروه‌های تروریستی تکفیری مانند داعش و جبهه النصره ملحق شده‌اند، باید گفت که منطقه آسیای مرکزی و قفقاز به داشتن شمار بالای زنانی که شوهران خود را طی مقوله جهاد با نظام‌های حاکم بر کشورهایشان از دست داده و بیوه شده‌اند، معروف است و مشهورتر از آن انجام عملیات‌های انتحاری توسط این زنان در کشور روسیه است که بالطبع زنان کشور قزاقستان از این امر مستثنی نیست.

این دو عامل یعنی شمار بالای بیوه زنان جهادی و انجام عملیات‌های انتحاری، دلیل مهمی است که موجب می‌شود، گروه‌هایی چون داعش و جبهه النصره تلاش‌های بسیاری برای جذب آنها انجام دهند. در عمل نیز تحقیقات و مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد، بیوه زنان جهادی منطقه آسیای میانه و قفقاز بیش از زنان جهادی دیگر کشورهای جهان هدف تبلیغات رسانه‌ای به ویژه در فضای مجازی بوده‌اند.

همچنین تحقیقات سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای آسیای میانه و قفقاز آشکار می‌کند که زنان سلفی جهادی این منطقه، دارای شبکه‌ای مستقل در فضای مجازی هستند که از آن برای ارتباط با گروه‌های هم راستا و بهره برداری از این شبکه ارتباطی در جهت منافع و اهداف خود استفاده می‌کنند، موضوعی که در خصوص زنان جهادی دیگر کشورها یا مشاهده نشده و یا به این گسترده‌ای وجود نداشته است. همچنین تحقیقات و مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد، پیوستن زنان جهادی منطقه آسیای میانه و قفقاز به گروه‌های تروریستی تکفیری و به طور مشخص داعش در سوریه و عراق بیش از آنکه به دلایل دینی و مذهبی صورت گرفته باشد، به دلیل ارتباط آنها در فضای مجازی با جوانان سلفی جهادی است که در صفوف داعش در حال مبارزه بودند.

جذب نیروی انسانی به همراه خانواده‌های آنان از سراسر جهان و تشویق آنها به مهاجرت به سوریه توسط داعش نه یک هدف ثانویه بلکه همواره به عنوان یک اولویت و هدف مهم مطرح بوده است و این تحولی ماهوی در اهداف و راهبردهای گروه‌های سلفی جهادی شمرده می‌شود. این گروه تلاش دارد، در کنار تصرف اراضی و تغییر نظام حاکم بر این مناطق، تغییراتی جمعیتی نیز در آنها ایجاد کند. این بدین معناست که داعش تلاش دارد، در کنار تغییر جغرافیایی سیاسی مناطق تحت تصرف، جغرافیای جمعیتی آنها را نیز دستخوش تغییر و تحول کند و در بافت اجتماعی و آداب و رسوم بومی و محلی این مناطق نیز نفوذ کند.

هدف بلند مدت این گروه ایجاد مناطقی با اکثریت مذهبی سلفی جهادی است، یعنی مناطقی تقسیم بندی شده بر اساس شاخص دین و مذهب همانند تقسیم بندی هایی که در برخی از کشورهای منطقه شاهد آن هستیم و به این ترتیب، سعی دارد، امکان جداسازی این مناطق از دولت‌های مرکزی و ایجاد کیانی سیاسی اجتماعی برای خود در منطقه را تسهیل نماید.

قزاقستان
بر اساس اطلاعات موجود، بخش اعظم کشور قزاقستان در منطقه آسیای مرکزی و بخش کوچکی از آن در کرانه غربی رود «اورال» در اروپای شرقی قرار دارد. از حیث مساحت کشور قزاقستان نهمین کشور جهان و بزرگترین کشور جهان از حیث محصور بودن در خشکی و عدم دسترسی به آب‌های آزاد و همچنین بزرگترین کشور مسلمان جهان از حیث مساحت، با مساحتی بالغ بر 2،727،300 كيلومتر مربع است. این کشور در جوار کشورهای روسیه، چین، قرقيزستان، ازبكستان و تركمنستان و دارای مرزهای آبی با دریاچه خزر است. جمعیت این کشور بر اساس آمارهای رسمی سال 2016 میلادی، 17 میلیون 800 هزار نفر می‌باشد که 70 درصد آنها را مسلمانان تشکیل می‌دهند، اما بر اساس قانون اساسی این کشور، قزاقستان کشوری «سکولار» می‌باشد.

در سال 2013 میلادی پایگاه‌های اجتماعی و رسانه‌‌ای وابسته به داعش و دیگر گروه‌های سلفی جهادی، کلیپی تصویری با عنوان «پیام‌هایی از سرزمین حماسه‌ و شور» منتشر کردند که در آن خانواده‌های سلفی جهادی قزاقستانی را نشان می‌داد که به مناطق تحت تصرف داعش مهاجرت کرده و در این مناطق زندگی می‌کنند. این ویدئو کلیپ در زمان خود سر و صدای بسیاری در کشور قزاقستان به پا کرد و پرده از نوع جدیدی از مهاجرت‌های جهادی برداشت، یعنی تغییر مهاجرت‌های جهادی از قالب و شکل فردی آن به قالب و شکل خانوادگی که سه نسل مختلف از افراد را در بطن خود داشت.

واکنش حکومت قزاقستان
این نوع از مهاجرت‌ها نه تنها نگرانی بسیار دولت قزاقستان، بلکه دیگر کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز را نیز به همراه داشت. در واقع این نگرانی‌ها بیش از آنکه به خاطر مهاجرت این خانواده‌ها به سرزمین‌های جهاد مورد ادعای داعش در سوریه و عراق باشد، به خاطر بازگشت این خانواده‌ها به کشورهایشان بود که تهدیدی بزرگ برای امنیت ملی چین، روسیه و منطقه آسیای میانه و قفقاز و از جمله سازمان «شانگهای» تشکیل می‌دادند. به ویژه آنکه اطلاعات موثقی در دست سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی کشورهای منطقه بود که نشان می‌داد، این خانواده‌ها به خصوص پس از شکست‌های سنگینی که داعش در عراق و هم اکنون در سوریه متحمل شده و بخش اعظم مناطق تحت تصرف خود را از دست داده، در حال بازگشت به کشورهای خود هستند.

بدون تردید، مهاجرت این خانواده‌ها به صورت گسترده و در قالب مجموعه‌های بزرگ جمعیتی بی‌هدف و خود جوش نمی‌تواند، تلقی شود، بلکه اقدامی سازمان یافته و از پیش برنامه ریزی شده از سوی داعش است که اهداف خاص دیگری را صرف نظر از اشاعه افکار و اندیشه‌های افراطی و خشونت آمیز، از بازگشت آنها دنبال می‌کند که از جمله آنها می‌توان به پولشویی، نقل و انتقال عناصر مسلح و انعقاد قراردادهای نظامی و غیره اشاره کرد.

واداشتن ساکنان بومی به مهاجرت
یکی از راهبردهای «ابوبکر البغدادی»، سرکرده داعش در تغییر بافت و ساختار جمعیتی مناطقی که توسط داعش تصرف می‌شد، سپردن اداره آنها به عناصر مهاجر داعش یا همان تروریست‌های خارجی بود که از کشورهای خود جهت پیوستن به صفوف داعش به سوریه و عراق مهاجرت کرده بودند و در میان این عناصر خارجی اتباع کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از جمله کشور چچن جایگاه خاص و ویژه‌ای احراز می‌کردند، به گونه‌ای که این افراد به مهارت در نبردها و به موازات آن سنگدلی و بی‌رحمی معروف بودند، به همین دلیل جدای از حقوق ماهیانه‌ای که این گروه برای عناصر خود در نظر گرفته بود، به عناصر خود از آسیای میانه و قفقاز حقوق مازادی پرداخت می‌کرد که شامل حداقل ماهیانه 600 دلار برای هر نفر بود و این جدای از امتیازاتی است که این افراد در کسب غنایم و هزینه‌های ازدواج و مسکن و معیشت و فرماندهی گروه‌ها از آن برخوردار می‌شدند. این درحالی است که گزارش‌های متعددی از داخل سوریه و عراق منتشر شده که نشان می‌دهد، خانواده‌ها و فرزندان این عناصر مسلح داعش از زندگی بسیار مرفه و راحتی در مقایسه با عناصر بومی و محلی این گروه برخوردار بودند.

در واقع این بخشی از راهبرد داعش در تبیین و به تصویر کشیدن شیوه حکومت مداری این گروه و خط مشی اداره داخلی مناطق تحت تصرف آن بود تا به طرف مقابل این حس و برداشت را القا کند که داعش برعکس خشونت و شدتی که در میدان‌های نبرد از خود نشان می‌دهد، در داخل خانواده‌ جنگجویانش در نهایت رفاه و نعمت زندگی می‌کنند و به این ترتیب تلاش می‌کند، از یک سو، انگیزه‌های پیوستن افراد به همراه خانواده‌هایشان به صفوف این گروه با هدف تغییر بافت و ساختار جمعیتی مناطق تحت تصرفش را بالا ببرد و از سوی دیگر، مفاهیم متعارفی چون مرزبندی‌های جغرافیایی را از بین برده، در جوامع و کشورهای دیگر نفوذ کرده و جای پایی برای خود ایجاد کند.

بنابراین تشویق مهاجرت افراد خارجی به همراه خانواده‌هایشان به مناطق تحت تصرف داعش تنها انتقال این افراد به این مناطق را شامل نمی‌شود، بلکه هدف مهمتر و دراز مدت آن، نفوذ در کشورهای این مهاجران و ایجاد جای پایی در آنها با کمک اتباع این کشورهاست. راهبردی که در این مقطع زمانی که داعش متحمل شکست‌های سنگین شده و بسیاری از مناطق تحت تصرف خود را از دست داده است، می‌تواند برای این گروه سودمند و مفید فایده باشد و به بقای آن با وجود اضمحلال و فروپاشی در سوریه و عراق کمک شایان کند.

روی آوردن داعش به زنان جهادی خارجی
اطلاعات میدانی به دست آمده از عراق و سوریه تاکید می‌کند که داعش در نبردهایش با عشایر مناطق مختلف استان نینوا و الانبار در غرب عراق مانند عشایر ال بو نمر و ال بو فهد و همچنین عشایر مناطق شرقی سوریه به ویژه در استان دیر الزور مانند الشعيطات، از عناصر خارجی به جای عناصر بومی و محلی به ویژه در فرماندهی میدانی گروه‌های مسلح استفاده می‌کند، اگرچه همچنان تکیه گاه اصلی ابوبکر البغدادی در تمام این نبردها عناصر عراقی هستند.

هدف اصلی ابوبکر البغدادی در راهبرد جذب عناصر جهادی خارجی به همراه خانواده‌هایشان، اجتناب از به حاشیه راندن شدن، انزوا و همچنین خروج و جدایی فرماندهان میدانی این گروه و یا جدایی آنها از پیکره داعش بود. در واقع جذب عناصر خارجی از تابعیت‌های مختلف به همراه خانواده‌‌هایشان علاوه بر تغییر بافت و ساختار جمعیتی مناطق تحت تصرف داعش در سوریه و عراق، به این گروه کمک می‌کند تا دامنه نفوذ خود را در کشورهای همجوار توسعه دهد و در این بین تکیه اساسی این راهبرد بر فرزندان برجا مانده از عناصر این گروه است که تهدیدی بزرگ علیه امنیت یکایک کشورهای منطقه و سراسر منطقه به شمار می‌آیند.

همان گونه که در ابتدای مطلب اشاره شد، اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد، اغلب اتباع قزاقستانی داعش را زنان تشکیل می‌دهند. این زنان نقش‌های مهمی را در این گروه ایفا کردند که تماما با آنچه در گروه القاعده و دیگر گروه‌های سلفی جهادی برعهده داشتند، تفاوت دارد. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد، زنان قزاقستانی داعش تنها به فعالیت برای جذب نیروی انسانی جنگجو در شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی اکتفا نمی‌کنند، بلکه ایفاگر نقش مهمی چون رساندن پیام‌ها و نامه‌های محرمانه یا همان نقش رابط میدانی بین فرماندهان گروه‌های مسلح داعش و نقش‌های درمانی مانند طبابت و پرستاری در بیمارستان های میدانی و بیمارستان های پشت جبهه را نیز ایفا می‌کنند.

افزون بر اینکه زنان قزاقستانی نقش اصلی را در گروه «خنساء» داعش که پلیس دینی مختص زنان در این گروه شمرده می‌شود و دیگر گروه‌ها و تشکل‌های داعش که وظایف میدانی برعهده دارند، را هم شامل می شود. این ایفای نقش تنها زنان قزاقستانی را دربر نمی گیرد، بلکه کودکان این خانواده‌ها را هم شامل می‌شود که از آنها در ماموریت‌هایی چون رصد، مراقب و رساندن پیام‌ها و نامه‌های محرمانه و سری استفاده می‌شود و به این طریق آنها را با وظایف آتی خود آشنا می‌کنند.

با اینکه داعش در تحرکات و جذب عناصر جهادی و ارتقای فرماندهان میدانی خود از نظام و سیستم خوشه‌ای استفاده می‌کند، اما عناصر قزاقستانی از این امر مستثنی هستند و در این زمینه داعش برای انتقال هرچه سریع‌تر و هرچه بیشتر جهادی‌های قزاقستانی شبکه‌های خاصی که همانند شبکه‌های قاچاق انسان فعالیت می‌کنند، در مسیر انتقال قزاقستانی‌ها ایجاد کرده است.

در این تردید نیست که هدف داعش از توسعه و گسترش نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز هدف گیری روسیه و چین در آینده نزدیک یا دور است و این تهدید زمانی بیش از پیش افزایش می‌یابد که شمار عناصر پیوسته به این گروه یا حامل افکار و اندیشه‌های جهادی سلفی در آسیانه مرکزی و قفقاز مستمر در حال افزایش است. در این بین تنها اندیشیدن مقامات مسئول در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از جمله قزاقستان و درک نزدیک شدن بیش از پیش این خطر نمی‌تواند، راهکاری سودمند و کارآمد برای مقابله با این خطر بزرگ باشد، به ویژه آنکه انتظار می‌رود، با نزدیک شدن داعش به آخرین روزهای خود در عراق و سوریه، روند بازگشت عناصر جهادی و خانواده‌های آنها به کشورهایشان ریتم سریع‌تری به خود بگیرد.
 انتهای مطلب/


* «بنیاد پژوهش‌های اروپایی – عربی مبارزه با تروریسم» از جمله مراکز تحقیقاتی و پژوهشی است که تلاش می‌کند، بر اساس تحقیقات علمی و آکادمیکی که ارائه می‌دهد، به بالا بردن سطح آگاهی‌های امنیتی و اطلاعاتی در حوزه تهدیدات ناشی از تروریسم و گروه‌های تروریستی در تمام انواع و اشکال آن و در تمام نقاط جهان کمک کند. مطلبی که در ادامه تحت عنوان «جهاد خانواده‌های سلفی قزاقستانی به سوریه» آمده است، نگاهی به مهاجرت جهادی‌های سلفی قزاقستانی به همراه خانواده‌هایشان به سوریه و عراق جهت پیوستن به صفوف گروه تروریستی تکفیری «داعش» و اهداف این گروه از این نوع مهاجرت‌ها، به ویژه تشویق به الگوبرداری از آن در میان سلفی جهادی‌های کشورهای دیگر و پیامدهای آن دارد.